Często można spotkać się z mylnym przeświadczeniem, że wystarczy, że małżonkowie zamieszkają osobno i już można mówić o ich separacji. Pod względem prawnym nie jest to jednak możliwe, ponieważ aby separacja niosła ze sobą określone skutki prawne, musi być orzeczona przez sąd.

Separacja orzekana jest w przypadku, gdy pomiędzy małżonkami nastąpił rozkład pożycia, czyli zanikły łączące ich więzi uczuciowe, fizyczne i ekonomiczne. W przeciwieństwie do rozwodu w przypadku separacji nie ma potrzeby udowadniania, że więzi te został zerwane bezpowrotnie, czyli że nastąpił trwały rozkład pożycia. Również sąd nie rozstrzyga wtedy, kto ponosi winę za separację, niemniej jednak małżonek może wystąpić do sądu z takim wnioskiem.

Podobnie jak rozwody, separacja jest łatwiejsza i krótsza w uzyskaniu w przypadku pary, która nie ma małoletnich dzieci. Jest to właściwie tylko formalność ograniczona do jednej rozprawy. Niemniej gdy mogłoby dość do ucierpienia małoletnich dzieci, wówczas sąd może nie orzec separacji.